Chansonportret: wie was Barbara?

Ik moet heel eerlijk toegeven: ik word sneller geraakt door een mannenstem, dan door die van een vrouw, zeker in het chanson. Maar weinig chanteurs kunnen wat Barbara kon: haar persoonlijke liedjes zó herkenbaar maken dat de luisteraar de liefde of de pijn zelf in ieder vezel kon voelen. Met rake teksten -niets minder dan pure poëzie- en sierlijke melodieën die nog lang in je hoofd blijven doorwalsen, heeft ze het Franse chanson jarenlang verrijkt. Dit jaar is het 20 jaar geleden dat we afscheid namen van de dame en noir. Een chansonportret van een bijzondere vrouw.

Door Tess van der Zwet

Qui? Barbara wordt als Monique Andrée Serf in late lente van 1930 in Parijs geboren.
Quoi? Wordt in haar late tienerjaren student aan het Conservatoire de Paris, maar stopt daar voortijdig mee. Ze staat voor het eerst op de planken met de chansons van anderen en oogst daarmee veel succes, waarna ze overstapt op haar eigen repertoire.
Quand? Barbara start haar carrière in de jaren vijftig en groeit in de decennia daarop uit tot een chansonicoon. Ze overlijdt in november 1997 op 67-jarige leeftijd.

Barbara in het kort:

• Al op jonge leeftijd verhuist de jonge Barbara met haar gezin -vader, moeder, grootmoeder en broer- van hot naar her: het Joodse gezin is voortdurend op de vlucht voor de dreiging van het nazisme. De Tweede Wereldoorlog jaagt het gezin in 1943 verschillende onderduikadressen in.
• Na de oorlog vertrekt ze naar Brussel, waar ze wordt opgemerkt door Jacques Brel. Ze zingt zijn repertoire, dat van Brassens, Ferré, Ferrat en veel andere op dat moment geliefde chanteurs.
• Haar carrière gaat nooit écht in stroomversnelling. Het is pas tegen het eind van de jaren vijftig dat ze de artiestennaam Barbara aanneemt en zelf vanachter haar piano de pen oppakt.
• In de jaren die volgen zingt ze met Brassens, schrijft ze met Moustaki, speelt ze in een film met Brel en verschijnt ze op televisie met Johnny Hallyday.
• In 1986 regisseert ze de musical Lily Passion, waarin ook Gerard Depardieu speelt. De twee worden goede vrienden.
• Politiek is ze extreem links geëngageerd en ze steunt openlijk campagnes voor de slachtoffers van racisme, sexisme, slavernij en vooral: aids. Zo deelt ze tijdens haar concerten condooms uit en houdt ze de handen vast van slachtoffers die in het ziekenhuis hun onzekere
  toekomst tegemoet gaan. Hiermee wordt ze een van de grootste Franse boegbeelden van de campagne tegen de slopende ziekte. De LGBT-gemeenschap omarmt de altijd in zwarte kleding gehulde en met haar korte haren androgyn aandoende Barbara volledig.
• Barbara gaat in 1994 ‘met pensioen’, maar komt jaren later nog eens terug met een heel nieuw album: Barbara. Haar stem is ouder geworden, minder helder, maar nog even puur als altijd.
• De tragédienne overlijdt aan een ernstige bacteriële vergiftiging; een jaar later, in 1998, verschijnen haar memoires: dankzij Il était un piano noir… leert het publiek een andere Barbara kennen, mede door het verhaal achter L’aigle noir, zie hieronder.
• Barbara trouwde nooit en kreeg ook geen kinderen.
• In 2017 wordt Barbara volop geëerd. Zo is er de compilatie Elles et Barbara, met daarop haar nummers in een moderne interpretatie van popzangeressen en het pianoalbum Barbara van Alexandre Tharaud. Goede vriend Gerard Depardieu bracht Depardieu chante Barbara uit. Ook verscheen er in mei een gelijknamige biopic van de zangeres door Mathieu Amalric.

Vijf klassiekers

1. L’aigle noir
L’aigle noir is ongetwijfeld een van Barbara’s bekendste chansons. Het nummer wordt een enorme hit en levert veel vragen op. Want wie of wat is die zwarte adelaar? ‘De tekst is niet belangrijk’, antwoordt Barbara op de vraag die ze herhaaldelijk te horen krijgt. Het is pas jaren later, kort na Barbara’s dood, wanneer het chanson plotseling een heel andere betekenis krijgt. Uit haar onvoltooide, postume biografie Il était un piano noir… Mémoires interrompus, blijkt dat ze misbruikt is door niemand minder dan haar vader. Het nummer levert daardoor zelfs vandaag de dag nog koude rillingen op bij eenieder die het luistert.

https://www.youtube.com/watch?v=2s-JYoGh6Mg

2. Dis, quand reviendras-tu
In afwezigheid van haar grote liefde, bezingt Barbara hoezeer ze hem mist en vraagt ze hem in het refrein wanneer hij denkt terug te komen, en of hij zich wel realiseert dat alle verloren tijd niet meer terugkomt. Een schitterend staaltje poëzie van La Barbara, dat veelvuldig werd gecoverd, onder andere door Patrick Bruel, Nolwenn Leroy en Martha Wainwright.

3. Nantes
Barbara heeft haar vader al zo’n tien jaar niet gezien en heeft ook geen idee wat hij uitspookt of waar hij is, maar wanneer ze te horen krijgt dat hij een dodelijke tumor heeft, spoedt ze zich naar Nantes, waar hij opgenomen is. Barbara komt er echter te laat aan en schrijft de dag na de begrafenis dit wonderschone chanson.

4. Göttingen
Geestelijk verminkt door de oorlog, koestert Barbara nog altijd wrok jegens de Duitsers. Als ze wordt uitgenodigd om in Göttingen op te treden, stemt ze dan ook schoorvoetend in. De Duitse directeur van het theater kan niet veel goed doen bij Barbara, die twee uur later begint vanwege een verkeerd bestelde piano. Er wordt echter zó goed voor haar gezorgd en het publiek geeft haar zó’n warm applaus, dat de getormenteerde zangeres diep geraakt wordt door alle liefdevolle gebaren. Eenmaal terug in Parijs, nadat ze haar Duitse verblijf met een week heeft verlengd, schrijft ze Göttingen af. Deze ode aan de stad en het volk komt ook op haar cd Barbara singt Barbara, vol Duitse vertalingen van haar chansons, het ultieme verzoeningsgebaar. Haar hart een stukje lichter, de strijdbijl begraven met de pijn.

5. Ma plus belle histoire
Barbara houdt van haar publiek. Dat mensen terug blijven komen om haar te horen zingen, vindt ze eigenlijk nog steeds moeilijk te geloven. Wanneer ze voor het eerst een headlinershow speelt in het Théâtre des Capucines en warm onthaalt wordt door oud en nieuw publiek, schrijft ze geëmotioneerd deze ode aan haar fans: ‘jullie zijn mijn mooiste liefdesverhaal’.

De must-hear tips van Tess

1. Septembre
Een herfstliedje pur sang, zo vederlicht als een vallend blad. Meer hoeven we niet te zeggen. Wat een melancholie. Luister ook deze versie van Camélia Jordana en pianist Alexandre Tharaud.

2. Joyeux Noël
Heb je het helemaal gehad met de standaard kerstliedjes? Luister dan eens naar het verhalende Joyeux Noël van Barbara. Vooruit, het gaat dan wel niet over kerstbomen, sneeuw en mistletoe, maar het verhaal van twee mensen op weg naar hun geliefden, die onderweg voor de charmes van een ander vallen, is hoe dan ook prachtig.

3. Ma maison
Beeldspraak maakt van dit chanson een van de mooiste stukjes poëzie die ik ooit heb gehoord en gelezen. Zo is haar huis als een bos -of meer als een tuin misschien- die in de schemer rondom een zingend vuur danst en beschrijft ze haar bed als een arena waarin gevochten wordt, maar waarin ook de buitenwereld en de dag van morgen wordt vergeten.

4. Parce que je t’aime
Een liefdeslied. Of toch niet? Want wat als je zóveel van iemand houdt, dat het je wakker houdt, angstig maakt, opvreet? En wat heb je eraan om liefde te zien doodbloeden, zoals dat bij zovelen gebeurt? Kun je dan niet beter stoppen, voordat het noodlot toeslaat en je als vechtende wolven uiteen gaat? Zó gevaarlijk herkenbaar is Parce que je t’aime.

5. Mon enfance
Het huis waarin ik ben opgegroeid is flink veranderd sinds ik op mezelf woon en lijkt in heel veel opzichten niet meer op mijn oude thuis. Luisterend naar dit chanson van Barbara word ik overvallen door melancholie en wil ik me verstoppen in de hoek van mijn oude kamer, op de afgelegen plek achter mijn vaders loods waar ooit mijn zelfgebouwde hut stond of waar ik als jong meisje in mijn uppie ging vissen. Ook Barbara noemt specifieke herinneringen uit haar jeugd in dit chanson. En tóch is het herkenbaar, voor eenieder die het verleden soms mist en de geuren en kleuren dolgraag weer eens in zich op zou nemen. Barbara zong in ieders taal, maar niemand kon ooit tippen aan het hare.

Barbara zong en schreef natuurlijk veel meer dan de bovenstaande chansons. Wat is jouw favoriet en waarom? Deel het hieronder met ons.
Beluister hier de volledige YouTube-lijst met chansons van Barbara. Meer lezen over Barbara? In de herfsteditie van En Route vind je een artikel van mijn hand.

Comments

comments